Τετάρτη 29 Αυγούστου 2012

Εισαγωγικά - Για τη λατινική λογοτεχνία


Η λατινική γλώσσα
1.     Στα αρχαία χρόνια στην ιταλική χερσόνησο μιλιόνταν πολλές διάλεκτοι (Φασκιλική, Οσκο-ουμβρική) μιας γλώσσας η οποία ανήκε στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια.
2.     Η λατινική γλώσσα ήταν η διάλεκτος των Λατίνων, των κατοίκων του Λάτιου, μιας περιοχής στο κέντρο της ιταλικής χερσονήσου. Οι κάτοικοι της περιοχής ονομάζονταν Λατίνοι.
3.     Η λατινική διάλεκτος επιβλήθηκε στις υπόλοιπες με την επέκταση των Ρωμαίων στην ιταλική χερσόνησο.
4.     Οι Ρωμαίοι για όλα τα πολιτισμικά τους επιτεύγματα χρησιμοποιούσαν συνήθως το όνομα «ρωμαϊκός». Για τη γλώσσα τους διατήρησαν το επίθετο «λατινικός».

Η λατινική γλώσσα έχει πολλά κοινά στοιχεία με την ελληνική γλώσσα.
Αυτό οφείλεται σε τρεις (03) κυρίως λόγους:
1.     Στην κοινή τους καταγωγή από την Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα.
2.     Στα πολιτιστικά και γλωσσικά δάνεια του ελληνικού αποικισμού από την Κύμη μέχρι τη Σικελία.
Στην Κύμη οι Έλληνες άποικοι ήρθαν σε επαφή με τους Φοίνικες και εκεί πρωτογνώρισαν το νέο φωνητικό αλφάβητο, το οποίο υιοθέτησαν και προσάρμοσαν στις γλωσσικές και φωνητικές ανάγκες της ελληνικής γλώσσας. Στο ίδιο μέρος έγινε και η γνωριμία των Ρωμαίων με το νέο αλφάβητο που δημιουργήθηκε από τους Έλληνες, το οποίο και πρέπει να υιοθέτησαν οι πρώτοι τον 8ο-7ο αιώνα π.Χ., προσαρμόζοντας το βέβαια στη γλώσσα τους.
3.     Στην κατάληψη της ελληνικής Ανατολής από τους Ρωμαίους.

Η ιστορία της λατινικής
1.     Η λατινική γλώσσα ήταν λιτή γλώσσα. Αυτό είχε άμεση σχέση με τη ζωή των Ρωμαίων μέχρι τον 3ο αιώνα π.Χ. Μια ζωή κατά κύριο λόγο αγροτική και περιορισμένη στα όρια του κράτους τους.
2.     Από την περίοδο μέχρι τα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. διαθέτουμε ελάχιστα γραπτά μνημεία και πολύ λίγα αυτά έχουν λογοτεχνική αξία.

Η γέννηση της ρωμαϊκής λογοτεχνίας
1.     240 π.Χ.: ο Λίβιος Ανδρόνικος, Έλληνας αιχμάλωτος από τον Τάραντα, οργανώνει στη Ρώμη παραστάσεις θεάτρου με ελληνικά έργα διασκευασμένα στα λατινικά.
Μεταφράζει την Οδύσσεια του Ομήρου στα λατινικά, χρησιμοποιώντας ένα ντόπιο μέτρο, το «σαντούρνιο» στίχο.
2.     Η ρωμαϊκή λογοτεχνία οφείλει πολλά στην εξέλιξή της στη συνάντησή της με την ελληνική.
3.     Το γεγονός αυτό θα αποτελέσει ένα πολύ βασικό χαρακτηριστικό της για αιώνες. Η συγγραφική παραγωγή των Ρωμαίων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις ελληνικές πηγές, δηλαδή τα πρότυπα των περισσότερων λατινικών κειμένων είναι ελληνικά κείμενα.

Γενικά χαρακτηριστικά της λατινικής λογοτεχνίας
1.     Η στενή συνάφεια της ρωμαϊκής λογοτεχνίας με την ελληνική γλώσσα και γραμματεία.
      «Η Ελλάδα, ενώ κατακτήθηκε, κατέκτησε τον άγριο νικητή και εισήγαγε τις τέχνες στο αγροτικό Λάτιο», Οράτιος
      Ιδανικό σχεδόν για όλους τους ρωμαίους λόγιους και λογοτέχνες ήταν αυτό των δύο γλωσσών και λογοτεχνιών (utriusque linguae peritia). Η επαρκής γνώση και των δύο γλωσσών σε βαθμό που να μπορούν να εκφράζονται λογοτεχνικά και στις δύο.
      Μεγάλος αριθμός ελληνικών λέξεων μεταφέρονται και ενσωματώνονται στη λατινική γλώσσα. Μαζί με τις λέξεις ενσωματώνονται στη λατινική γλώσσα και τα αντίστοιχα πολιτισμικά φορτία. Πολλές από αυτές τις λέξεις επιβιώνουν μέχρι και σήμερα στις ρομανικές γλώσσες[1].
      Ρωμαίοι συγγραφείς αναζητούν τα λογοτεχνικά τους πρότυπα στη λογοτεχνία των αρχαίων Ελλήνων (π.χ. ο Πλαύτος στην αττική κωμωδία, ο Βιργίλιος στην επική/ομηρική ποίηση, ο Σενέκας στην αττική τραγωδία, ο Οράτιος στη λυρική ποίηση).
2.     «Imitatio» - «Aemulatio»
     Imitatio: η δημιουργική πρόσληψη
     Aemulatio: ο ανταγωνισμός
     Οι δύο αυτοί όροι χαρακτηρίζουν τη σχέση του ρωμαίου λογοτέχνη με το ελληνικό πρότυπό του. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία λόγιας υψηλής λογοτεχνίας με προσωπικά χαρακτηριστικά.
     Πολλοί μιλούν για ένα διάλογο της επιγονικής με την προγονική διδασκαλία. [Δίπλα στα κλασικά ελληνικά ονόματα προστίθενται και τα ρωμαϊκά: ο Βιργίλιος, ο Κικέρωνας κ.ά.].
3.     Επιρροή και ανάμιξη χρονικά διαφορετικών προτύπων – Ιδιόρρυθμη εξέλιξη των ρωμαϊκών λογοτεχνικών ειδών
     Η μεγάλη ανάπτυξη της ρωμαϊκής λογοτεχνίας αρχίζει στα ελληνιστικά χρόνια. Οι Ρωμαίοι μιμούνται ταυτόχρονα αρχαϊκά, κλασικά και ελληνιστικά πρότυπα.
     Τα ρωμαϊκά λογοτεχνικά είδη δεν ακολουθούν στη δημιουργία και την εξέλιξή τους τα αντίστοιχα ελληνικά. Π.χ. η κωμωδία –που δημιουργείται από τον 5ο αιώνα π.Χ. και μετά- αποτελεί το πρώτο λογοτεχνικό είδος που ακμάζει στη λατινική λογοτεχνία. Αντίθετα το έπος, που είναι το πρώτο λογοτεχνικό είδος που ακμάζει στην ελληνική λογοτεχνία στη λατινική ακμάζει στο τέλος.
4.     Μεταμόρφωση των ελληνικών προτύπων – Δημιουργία νέων λογοτεχνικών μορφών
     Με την εξάντληση των λογοτεχνικών ειδών πολλοί ρωμαίοι λογοτέχνες αναζητώντας νέους εκφραστικούς τρόπους δημιουργούν νέα πρωτότυπα λογοτεχνικά είδη. Π.χ. η ρωμαϊκή ελεγεία, η σάτιρα.
5.     Προοδευτική εξειδίκευση του ρωμαίου λογοτέχνη σε στενότερο ειδολογικό εύρος, αλλά με περισσότερες αξιώσεις ποιότητας και βάθους
6.     Αισθητική αρτιότητα της ώριμης λατινικής λογοτεχνίας
7.     Η λατινική λογοτεχνία απηχεί και καταγράφει τον ιδεολογικό προσανατολισμό της ρωμαϊκής κοινωνίας
     Θέματα και ιδέες που συζητά είναι:
→ η προβολή των πάτριων ηθών και υποδειγμάτων (mos majorum) (exempla)
→ η ρωμαϊκή πολιτεία (res publica)
→ η θρησκεία και η οικογένεια (religio) (familia)
→ αρετές (όπως η ανδρεία/virtus, η πίστη/fides, η επιείκεια/clementia, η σοφία/sapientia, η σοβαρότητα/gravitas, το κύρος/auctoritas, dignitas κ.ά.).
8.     Εμπλουτισμός των φυσικών γνωρισμάτων της λατινικής γλώσσας με επίκτητα καλολογικά στοιχεία που δημιουργούν νέες δυνατότητες υφολογικής έκφρασης
     Η λατινική γλώσσα διακρίνεται για:
→ Στιβαρότητα,
→ Λογική και συντακτική οργάνωση
→ Τάση για το λιτό, συγκεκριμένο και κατανοητό λόγο
     Αυτά τα φυσικά στοιχεία καλλιεργούνται και εμπλουτίζονται με νέες εκφραστικές φόρμες που δημιουργούν νέες δυνατότητες υφολογικής έκφρασης.
9.     Η λατινική γλώσσα γίνεται γλώσσα παγκόσμιας πολιτισμικής επικοινωνίας
     Το αποτέλεσμα όλων αυτών: προς τα τέλη της αρχαιότητας η λατινική γλώσσα έχει εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε είναι πλέον κατάλληλη για παγκόσμια πολιτισμική επικοινωνία. Αυτό το ρόλο θα παίξει σε όλο το Μεσαίωνα και σε μεγάλο βαθμό στα χρόνια της Αναγέννησης, μέχρι να υποσκελιστεί από την ανάπτυξη των εθνικών γλωσσών. 

Η εξέλιξη της ρωμαϊκής λογοτεχνίας
Η κλασική εποχή (περίπου 90 π.Χ. – 14 μ.Χ.) - Χαρακτηριστικά της εποχής
1.     Η περίοδος 131 π.Χ. – 31 π.Χ. είναι μια ταραγμένη εποχή. Η Ρώμη ολοκληρώνει το μεγαλύτερο μέρος των κατακτήσεων της. Παράλληλα όμως η δημοκρατία αποδυναμώνεται και, τέλος, περνάμε στην αυτοκρατορική περίοδο.
2.     Η λατινική γλώσσα έχει εξελιχθεί και αυτή και πλέον έχει διαμορφωθεί ένα όργανο κατάλληλο να διατυπώσει υψηλής τάξης έντεχνο λόγο.
3.     Από το στάδιο της μαθητείας και των πειραματισμών και της πολυποίκιλης ανίχνευσης η ρωμαϊκή λογοτεχνία αυτή την περίοδο περνάει στη φάση της υψηλής δημιουργίας και της καλλιτεχνικής εκλέπτυνσης.
4.     Στόχοι των ρωμαίων λογοτεχνών είναι:
      η αρμονική σύζευξη μορφής και περιεχομένου,
      η αρμονική σύζευξη πραγματικού και πλασματικού,
      η εξειδίκευση
      το βάθος.
5.     Η δημιουργική κατάκτηση των ελληνικών προτύπων ολοκληρώνεται. Το αποτέλεσμα είναι ο ρωμαίος καλλιτέχνης «πατάει σε στέρεο έδαφος» και ανταγωνίζεται τα αρχαία ελληνικά του πρότυπα (ο Κάτουλος τον Καλλίμαχο, ο Κικέρωνας τους αττικούς ρήτορες και φιλόσοφους, ο Βιργίλιος το Θεόκριτο και τον Όμηρο, ο Οράτιος την αιολική ποίηση)
6.     Η κλασική περίοδος χωρίζεται σε δύο υποπεριόδους:
     Α΄ υποπερίοδος της κλασικής εποχής της λατινικής λογοτεχνίας: Οι χρόνοι του Κικέρωνα (131 – 40 περίπου π.Χ.). Στην πρώτη υποπερίοδο ακμάζει η πεζογραφία.
     Β΄ υποπερίοδος της κλασικής εποχής της λατινικής λογοτεχνίας: Οι χρόνοι του Οκταβιανού Αύγουστου ή οι αυγούστειοι χρόνοι (40 περίπου π.Χ. – 14 μ.Χ.). Στη δεύτερη υποπερίοδο ακμάζει η ποίηση.
7.     Στην κλασική εποχή της λατινικής λογοτεχνίας σημαντική θέση κατέχει το «κίνημα των Νεωτέρων». Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό κίνημα που είχε στόχο να μεταφυτεύσει στη ρωμαϊκή λογοτεχνία το «μοντερνιστικό» πνεύμα της σχολής του Καλλίμαχου. Οι «νεωτερικοί» ποιητές δημιουργούν λυρική και ελεγειακή ποίηση, επύλλια[2] και επιγράμματα. Τα ποιήματά τους διακρίνονται για τη συντομία τους, το σκοτεινό και υπαινικτικό τους ύφος, την εκλέπτυνση και τη λογιότητα.
8.     Με το τέλος της εποχής του Οκταβιανού Αύγουστου η ρωμαϊκή λογοτεχνία έχει αποκτήσει τους δικούς της κλασικούς. Θα ακολουθήσει μια περίοδος επιγονισμού και εσωστρέφειας, που θα δώσει όμως και αυτή τα δικά της ποιοτικά έργα και τα δικά της ταλέντα.

Α΄ υποπερίοδος της κλασικής εποχής της λατινικής λογοτεχνίας: Οι χρόνοι του Κικέρωνα (131 – 40 περίπου π.Χ.)
1.     Αυτό που χαρακτηρίζει την περίοδο αυτή είναι οι πολλές εξωτερικές κατακτήσεις και οι εξοντωτικές έριδες και διαμάχες για την εξουσία. Βασικά πολιτικά γεγονότα: Δικτατορία του Σύλλα (82-79 π.Χ.), δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα (44 π.Χ.).
2.     Το κλίμα αυτό επηρεάζει και τους λογοτέχνες. Πολλοί ρωμαίοι λογοτέχνες έχοντας επεξεργαστεί μια αποδεκτή από την πλευρά τους μορφή νέας πολιτισμικής ταυτότητας[3] αρχίζουν να μελετούν τη ρωμαϊκή ιστορία (παρελθούσα και σύγχρονή τους), τη λατινική γλώσσα, την προγενέστερή τους ρωμαϊκή γραμματεία, το δίκαιο, το ρωμαϊκό πολιτισμό.
3.     Πολλοί ρωμαίοι λογοτέχνες είναι και στρατιωτικοί και πολιτικοί άντρες. Η ενασχόλησή τους με τα κοινά τους οδηγεί στη συγγραφή ρητορικών λόγων (δικανικών, πολιτικών) με πρότυπο τους αντίστοιχους αττικούς ρήτορες.
4.     Η πολιτική κατάσταση και οι σημαντικές αλλαγές που βιώνει η ρωμαϊκή κοινωνία (μια από τις πολλές και πολλαπλές συνέπειες των κατακτήσεων) δημιουργεί σε πολλούς ρωμαίους λογοτέχνες ένα κλίμα απογοήτευσης. Η αντίδρασή τους σ’ αυτή την απογοήτευση είναι μια φιλοσοφική φυγή από την πραγματικότητα. Με υπόστρωμα αντίστοιχες ελληνικές προσλήψεις και θεωρήσεις πολλοί ρωμαίοι λογοτέχνες προσπαθούν να εμβαθύνουν στους τομείς της θεολογίας, της κοσμολογίας, της ανθρωπολογικής σκέψης, της πολιτικής. Κέντρο αναφοράς τους παραμένει η Ρώμη.
5.     Οι ρωμαίοι λογοτέχνες σταδιακά αυτονομούνται από τα ελληνικά τους πρότυπα.

Οι χρόνοι του Κικέρωνα  - Οι πιο σημαντικοί εκπρόσωποι







  


1.     Μάρκος Τύλλιος Κικέρωνας (106-44 π.Χ.)
      Από τους πιο σπουδαίους ρήτορες της αρχαιότητας. Έγραψε πάνω από εκατό λόγους με πολιτικό και δικανικό περιεχόμενο. Σώζονται περίπου οι μισοί.
      Επιδόθηκε στη θεωρητική διαπραγμάτευση ζητημάτων σχετικών με τη ρητορεία και το ρήτορα (De ars rhetorica).
      Θαυμαστής του Πλάτωνα και επιλεκτικός οπαδός και άλλων φιλοδοφικών ρευμάτων γράφει φιλοσοφικούς διαλόγους.
      Πολύπτυχη προσωπικότητα που άφησε πίσω της πάνω από 800 επιστολές (σε 4 συλλογές).
      Χαρακτηριστικά του έργου του:
→ καθαρότητα στην έκφραση
→ κομψότητα στην έκφραση
→ καλλιέπεια [= το γλαφυρό ύφος, με πολλά καλολογικά στοιχεία]
→ ζωηρό ύφος χωρίς ιδιαίτερες υφολογικές εκζητήσεις.
      Το ύφος του θεωρείται κλασικό, υποδειγματικό στο λατινικό λόγο.

2.     Βάρρωνας ο Ρεατίνος (116-27 π.Χ.)
      Εγκυκλοπαιδιστής, γραμματολόγος, γραμματικός, αρχαιοδίφης-ιστορικός, νομομαθής, τεχνοκρίτης, φιλόσοφος.
      Ο «πιο καλλιεργημένος ανάμεσα στους Ρωμαίους και ο καλύτερος γνώστης της λατινικής γλώσσας και όλης της αρχαιότητας: τόσο των ελληνικών όσο και των ρωμαϊκών πραγμάτων».
      Έγραψε πάνω από 600 βιβλία:
→ για τη ρωμαϊκή και παγκόσμια ιστορία
→ για τη θρησκεία
→ για τον πολιτισμό
→ για τις καλές τέχνες
→ για το θέατρο
→ για τους νόμους
→ για την παιδαγωγική
→ για τις επιστήμες
→ για τη γλώσσα
→ για τη γεωργία.
     Ο «πιο καλλιεργημένος ανάμεσα στους Ρωμαίους και ο καλύτερος γνώστης της λατινικής γλώσσας και όλης της αρχαιότητας: τόσο των ελληνικών όσο και των ρωμαϊκών πραγμάτων».

3.     Γάιος Ιούλιος Καίσαρας (100-44 π.Χ.)
     Έγραψε κυρίως απομνημονεύματα (De bello gallico, De bello civillis), δηλαδή τις στρατιωτικές του αναμνήσεις.
     Το ύφος του: καθαρά, λιτά Λατινικά. Το ύφος του θυμίζει τον Ξενοφώντα.

4.     Κορνήλιος Νέπως (περίπου 100-27 π.Χ.)
     Ασχολήθηκε κυρίως με την ιστορική βιογραφία
     Έγραψε 25 περίπου βιογραφίες διάσημων Ρωμαίων και Ελλήνων, κυρίως στρατηγών.

5.     Σαλλούσιος Κρίσπος (86 – 35 π.Χ.)
     Ασχολήθηκε κυρίως με την ιστορική μονογραφία.
     Προσπαθεί να μιμηθεί το Θουκυδίδη.
     Το πιο γνωστό του έργο: Η συνωμοσία του Κατιλίνα (De Catilinae coniuratione)

6.     Βαλέριος Κάτουλος (84-54 π.Χ.)
     Ανήκει στον κύκλο των «νεοτεριστών» ποιητών, οι οποίοι είναι επηρεασμένοι από τον Καλλίμαχο.
     116 ποιήματα – λυρική επιγραμματική ποίηση
     Πηγή έμπνευσης, πόθου και πόνου η Λεσβία, μια άγνωστη κοπέλα, που έγινε αιώνιο σύμβολο ερωτικής ποιητικής έμπνευσης.

7.     Λουκρήτιος (96 – 53 π.Χ.)
     Έγραψε το φιλοσοφικό έπος Για τη φύση των πραγμάτων (De rerum natura)
     Είναι ποίημα με κοσμολογικό περιεχόμενο
     Ενάντια στη δεισιδαιμονία, το φόβο, το θάνατο και τη μεταφυσική καταπίεση
     Ένας ύμνος στον έρωτα.
     Χαρακτηρισμός: επαναστάτης υλιστής

8.     Βάρρων
     Γράφει σάτιρες που διακωμωδεί και σχολιάζει τα πάντα. Στόχος του να ψυχαγωγήσει και να διδάξει.
     Μενίπειες σάτιρες (Saturae Menippeae) σε 150 ββλία, όπου συνδυάζει τον πεζό με τον ποιητικό λόγο.

Β΄ υποπερίοδος της κλασικής εποχής της λατινικής λογοτεχνίας: 40 περίπου π.Χ. – 14 μ.Χ. – Οι χρόνοι του Οκταβιανού Αύγουστου ή οι αυγούστειοι χρόνοι
     Πατρωνεία: ο Οκταβιανός Αύγουστος και ο Μαικήνας υποστηρίζουν οικονομικά και συσπειρώνουν σε λογοτεχνικούς κύκλους κορυφαία ταλέντα. Από την πλευρά τους τα ταλέντα οφείλουν άμεση ή έμμεση στράτευση στο ιδεολογικό πρόγραμμα του Οκταβιανού Αύγουστου.
     Ιδεολογία του Οκταβιανού Αύγουστου: επιστροφή στο mos majorum [= παράδοση]
     Ανασυγκρότηση του ρωμαϊκού κράτους μετά τους καταστρεπτικούς εμφύλιους πολέμους
     Προβολή της αρχή του «ενός αντρός».
     Η σχεδόν πλήρης απουσία ρητορικών λόγων δείχνει και το πραγματικό επίπεδο της ελευθερίας του λόγου



Οι χρόνοι του Οκταβιανού Αύγουστου ή οι αυγούστειοι χρόνοι





1.     Πόπλιος Βιργίλιος Μάρων (70-19 π.Χ.) – Ο «εθνικός» ποιητής των Ρωμαίων
     Γράφει επική ποίηση, βουκολική ποίηση
Αινειάδα (Aeneis)
     Θέμα της: η αναχώρηση του Αινεία (μυθικός γενάρχης των Ρωμαίων) από την Τροία, με την καταστροφή της πόλης, οι περιπλανήσεις του, η εγκατάστασή του τελικά στο Λάτιο.
     «Το πιο κλασικό έργο όχι μόνο της ρωμαϊκής αλλά και ολόκληρης της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας»
     Ένας πολύπλοκος και πολυδιάστατος συνδυασμός της Οδύσσειας και της Ιλιάδας
     Επιρροή από τον Καλλίμαχο
Εκλογές – βουκολική ποίηση
     Πρότυπό του Ειδύλλια του Θεόκριτου
Γεωργικά – σε 4 βιβλία
     Πρότυπό του ο Ησίοδος με τα Έργα και Ημέραι
     Υπηρετούν την πρόθεση του Οκταβιανού Αύγουστου για ενίσχυση της υπαίθρου.
     Ο Βιργίλιος σχολιάστηκε, αντιγράφηκε, μεταφράστηκε πολλάκις και επηρέασε πολλούς μεταγενέστερους ποιητές στην ύστερη αρχαιότητα, το Μεσαίωνα, την Αναγέννηση και τους Νεότερους χρόνους (Αυγουστίνος, Δάντης Αλιγκιέρι/Θεία Κωμωδία-Commedia Divina, Πετράρχης, Σίλερ, Πούσκιν). 

2.     Κόιντος Οράτιος Φλάκκος (65 π.Χ. – 8 μ.Χ.)
     Γράφει λυρική ποίηση, σάτιρα, ποιητικές επιστολές.
     Επωδοί (Epodi) – λυρικά ποιήματα (επιρροή από Αρχίλοχο)
     Ωδές (Carmina) – λυρικά ποιήματα (επιρροές από αρχαίους Έλληνες λυρικούς: Αλκαίος, Ανακρέοντας, Πίνδαρος, Σαπφώ κ.ά.)
     Ευρετής της ποιητικής επιστολής. Διάσημο έργο σε αυτή την κατηγορία είναι οι Επιστολές (Epistulae), με πιο γνωστή την επιστολή 2.3, γνωστή και ως Ποιητική Τέχνη (De ars poetica).
     Αναγνώριση από του συγχρόνους τους (Ο Οκταβιανός Αύγουστος του αναθέτει να συνθέσει το Ύμνο στην Εκατονταετία/Carmen saeculare, για την επίσημη έναρξη της pax augusta (17 μ.Χ.).

3.     Τίβουλλος (περίπου 50-19 π.Χ.)
     Έγραψε ελεγείες

4.     Προπέρτιος (περίπου 50 π.Χ. – 1 μ.Χ.)
     Έγραψε ελεγείες
5.     Οβίδιος (43 π.Χ. – 17 μ.Χ.)
     Έγραψε έπος και ελεγείες, αλλά και νέα είδη: την πλαστή ποιητική μυθολογική επιστολή (Ηρωίδες/Heroides), το καλλωπιστικό έπος (Καλλυντικά του προσώπου/Medicamina faciei), το «αιτιολογικό» εορτολόγιο (Fasti) , την ποίηση της εξορίας (Θλιβερά/Tristia, Επιστολές από τον Πόντο/Epistulae ex Ponto).
     Κορυφαίο έργο του το έπος Μεταμορφώσεις.
    Εκτείνεται σε 15 βιβλία και περίπου 12.000 στίχους
    Ένα καλλιτεχνικό μωσαϊκό 250 μυθολογικών ιστοριών. Κοινό τους στοιχείο οι μεταμορφώσεις των ηρώων.
    Οι Μεταμορφώσεις έχουν στοιχεία από την ιστορία, την ελεγεία, τη ρητορεία, την τραγωδία, το επύλλιο, την παρωδία, τη φιλοσοφία.

6.     Τίτος Λίβιος (59 π.Χ. – 17 μ.Χ.)
      Ab urbe condita (Από την ίδρυση). Πρόκειται για μια ιστορία της Ρώμης, της «αιώνιας πόλης» από την ίδρυσή της (που τοποθετείται στα 753 π.Χ.) μέχρι το 9 π.Χ.
      Στο έργο του αυτό προβάλλονται ανάμεσα στις άλλες και οι ιδέες των πάτριων ηθών (mos majorum) και της ανδρείας/virtus.

7.     Βιτρούβιος
      Γράφει επιστημονική μονογραφία
      Περί Αρχιτεκτονικής (De arcitectura).


[1] Ρομανικές ονομάζονται οι γλώσσες που προέρχονται από τα λατινικά. Τέτοιες γλώσσες είναι τα ιταλικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά, τα πορτογαλικά, τα ρουμάνικα.
[2] Επύλλιο: μικρό επικό ποίημα
[3] Το βιβλίο αναφέρει τη φράση: έχοντας κατακτήσει την εθνική του αυτοσυνειδησία. Η χρήση των όρων εθνική αυτοσυνειδησία αποτελεί αναχρονισμό και τον αντικαθιστούμε με τον όρο πολιτισμική ταυτότητα.